13 Mayıs 1888 yılında Kopenhag’ın Osterbro alanında dünyaya gelen ınge Lehmann zerzele bilimcidir. Dünyanın iç çekirdeğini de keşfeden sismoloğun ciddi keşiflerinden birisi de P dalgası (Sismik dalga) olmuştur. Yerkabuğunun katmanlarının farklılığını ilk tetkik eden Lechmann, sismik dalgaların değişik katmanlarda değişik hızla ilerlediğini tetkik etmiştir. Bu hipotezi ilim dünyası tarafından kabul gören Lechmann Cambridge ve Kopenhag üniversitelerinde çalışmalar yaptı.
Aldığı bazı ödüller şu şekildedir;
Harry Oscar Wood Award (1960)
Emil Wiechert Medal (1964)
Gold Medal of the Danish Royal Society of Science and Letters (1965)
Tagea Brandt Rejselegat (1938 and 1967)
Fellow of the Royal Society (1969)
William Bowie Medal (1971, ödülü ilk kez bir hanım almıştır)
Medal of the Seismological Society of America (1977)
üç ayrıcalıklı ülkede adını taşıyan köprü de bulunan ınge Lehmann 21 şubat 1993 yılında 104 yaşında hayata gözlerini yummuştur.
Sismik dalgalar nelerdir?
Yerkabuğunun rijit (sert) kısmında meydana gelen gerilmeler, bu enerjilerini fay hareketleri ile (yanal atılımlı, düşey atılımlı, çapraz atılımlı vb.), yahut isimlendirilen adı depremlerle ortaya çıkarırlar. zerzele oluştuğu anda yeryüzüne deprem odağından iki tip sismik dalga yayılır. Bunlar boyuna dalga (P dalgası) ile enine dalgadır (S dalgası). S dalgasının yer yüzeyindeki yansımaları sonucu yüzey dalgaları (R, L dalgaları) oluşur.
P-dalgası (Primary-wave, öncül dalga) öncül dalgadır ve yer yüzeyine paralel doğrultudaki titreşimlerdir. P dalgası yıkıcı özellik içermeyip, buna rağmen yayılımı paralel bulunduğu için ilk şekilde yeryüzüne varan titreşimdir. S dalgası ise (Secondary-wave, ikincil) yer yüzeyine göre dik yönde hareket eder.
P dalgası yayılma doğrultusu ile aynı yönde parçacık hareketi oluşturur. çok fazla büyük depremler ve ya zerzele merkezine aşırı yakın yerler dışında yıkıma sebep olmazlar.
S dalgası, yayılma doğrultusuna dik yönde parçacık hareketine ve kütlenin biçim değişimine neden olur. Yapılarda hasar ve yıkıma ise S dalgası ile yüzeydeki yansımaları R, L dalgaları neden olur. P ve S dalgasının yayılma hızı değişik olduğundan ilk ulaşan saniyede ortalama 7-8 km. hızla hareket eden P dalgalarıdır. (P dalga hızı: 5-9 km/sn.) S dalgası, P dalgası hızının yarı değerindedir. Bu nedenle binalar ilk önce P dalgalarıyla sarsılıp, yıkıcı olan S dalgalarına maruz kalırlar. Sismik dalgaların bu özelliklerinden faydalanarak uzaklığa bağlı olarak yıkımdan korunmak için kaç saniyenin olduğunu hesaplamak olası olabilmekte. Ortalama her 7-8 km için 1 sn. zaman düşünülebilir.
deprem dalgalarının hızı, içinden geçtikleri ortamın yoğunluğuna bağlıdır. P ve S dalgaları yerkabuğunun derinliklerinde, yertabakalarının çeşidine bağlı şekilde (kömür katmanı, çamur, petrol, kayaç gibi) bir kayaç türünden diğerine geçerken kırılırlar. Yerbilimciler, dalgaların kırılma şekillerini inceleyerek yerkürenin derinliklerinin bir modelini yaratabilirler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder